Jarmuż jest jedną z najstarszych form roślin kapustnych. W rejonie Morza Śródziemnego uprawiany jest od ponad 2000 lat. Jest członkiem rodziny roślin krzyżowych, znanej ze swojej zdolności do rozkwitu w chłodniejszych porach roku. Jarmuż najbardziej kojarzy się z dużymi, ciemnozielonymi, podłużnymi liśćmi. Mają one kędzierzawe brzegi i sztywny system blaszek o jasnozielonym kolorze. Jednak odmian jarmużu jest wiele. Możemy spotkać liście proste zamiast karbowanych i na przykład w kolorze fioletowym. Znajdziesz tu także kapustę zielonolistną z fioletowymi łodygami i żyłami. Do spożycia służą długie, ciemnozielone liście jarmużu o charakterystycznej kędzierzawej strukturze- częścią jadalną tego warzywa są jego fryzowane, pierzastodzielne liście. Sezon na jarmuż trwa od początku jesieni aż do zimy. Często zbiera się go po pierwszych przymrozkach, gdyż odpowiednio długi czas uprawy powoduje zanik specyficznego smaku lekkiej goryczki liści. Do Polski dotarł w XIV wieku.
Jarmuż to warzywo niskokaloryczne, bogate w błonnik i niezawierające tłuszczu. W 100 g jarmużu jest ok. 30 kalorii i 5 g błonnika. Wartość odżywcza jarmużu surowego w 100 g to: białko ogółem – 4,28 g, tłuszcz – 0,93 g, węglowodany – 8,75 g, błonnik – 3,6,g. Witaminy w jarmużu to: Witamina C, Tiamina, Ryboflawina, Niacyna, Witamina B6, Kwas foliowy, Witamina A, Witamina K. Witaminy K i A są witaminami trwałymi, odpornymi na wysoką temperaturę, ale smażenie zmniejsza ich ilość. Natomiast gotowanie nie powoduje strat tych witamin, przyczynia się do ich uwolnienia i dlatego ich zawartość po gotowaniu może być nieznacznie większa. Minerały natomiast to: Wapń, Żelazo, Magnez, Fosfor, Potas, Sód, Cynk. Jarmuż jest więc nie tylko smaczny, ale również niezwykle odżywczy. Zawiera tak dużo żelaza, że często nazywany jest „nową wołowiną”. W jarmużu znajdziemy zasoby witaminy C odpowiedzialnej za odporność organizmu i prawidłowy metabolizm. Jeśli zależy ci na zdrowej i pięknej skórze, również sięgnij po jarmuż. Dzięki dużej zawartości witaminy A dania z jarmużem korzystnie wpływają na stan cery, włosów i paznokci, a także na wzrok.
Jarmuż działanie swoje zawdzięcza zawartej w nim luteinie. Stanowi, bowiem warzywo najbardziej zasobne w ten żółty barwnik należący do grupy karotenów. Jest on silnym antyoksydantem zwalczającym nadmiar wolnych rodników, a także filtrem pochłaniającym szkodliwe dla oka promieniowanie UV. Ma wobec tego ogromny wpływ na prawidłowe procesy widzenia. Jego odpowiednia podaż w diecie zmniejsza ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej, katarakty czy zwyrodnienia barwnikowego siatkówki. Dostarcza również związków uczestniczących w procesie widzenia i odpowiadających za właściwą pracę narządu wzroku. Dzięki temu przeciwdziała różnych chorobom oczu, m.in. zwyrodnieniu plamki żółtej, zespołowi suchego oka oraz tzw. „kurzej ślepocie” polegającej na zaburzeniach widzenia o zmierzchu.
Jarmuż super żywnością jest także za sprawą obecnych w nim glukozynolanów. Związki te pod wpływem działania uwalnianego z uszkodzonych komórek enzymu mirozynazy ulegają przekształceniu w izotiocyjaniany. Jednym z związków należących do tej grupy jest sulforafan. Wykazuje on silne działanie przeciwzapalne. Pozwala walczyć z nadmiarem wolnych rodników wytwarzanych w organizmie. Aktywuje proteinę Nfr2, którą uważa się za czynnik długowieczności. Zawarte w jarmużu substancje sprawiają, że ma on duży potencjał antynowotworowy. Częste konsumowanie tego warzywa może obniżać ryzyko rozwoju raka. Działanie to przypisuje się głównie powstałym podczas hydrolizy glukozynolanów izotiocyjanianom w tym sulforafanowi. Aby więc wykorzystać potencjał chemoprewencyjny tego warzywa poleca się spożywać jarmuż na surowo lub sok z jarmużu. Można także poddawać je krótkotrwałej obróbce, np. blanszowaniu lub gotowaniu na parze przez kilka minut. Jeśli natomiast w daniu wymaga on smażenia, pieczenia lub duszenia można połączyć go z innym źródłem mirozynazy, takim jak pozostałe warzywa kapustne czy gorczyca. Właściwości antynowotworowe sulforafanu wynikają z indukowania enzymów detoksykacji niektórych kancerogenów, indukcji apoptozy i różnicowania, hamowania cyklu komórkowego i procesów zapalnych. Spożywanie jarmużu może działać ochronnie w zakresie nowotworów przewodu pokarmowego, płuc, pęcherza moczowego, prostaty i piersi.
poprawia pracę naczyń krwionośnych
neutralizuje wolne rodniki
łagodzi problemy menstruacyjne
jest źródłem wapnia
Jarmuż odznacza się nie tylko niską kalorycznością, ale i niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym. Oznacza to, że jego spożycie nie powoduje gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi. Pozwala to go stosować w diecie osób chorujących na cukrzycę, jak i cierpiących na insulinooporność. Dodatkowo zalecenia zdrowego odżywiania mówią wyraźnie, że większość osób chcąc chronić się przed rozwojem chorób cywilizacyjnych powinna stosować dietę o niskim indeksie glikemicznym. Dzięki obecności wielu związków aktywnych w jarmużu, może on wpływać na lepszą kontrolę poziomu cukru we krwi i zapobiegać problemom sercowo-naczyniowym. Kluczowe znaczenie może mieć obecność sulforafanu, kwasów tłuszczowych, przeciwutleniaczy, a także błonnika oraz licznych witamin.
Do właściwości zdrowotnych jarmużu zalicza się także zapobieganie chorobom układu krążenia. W jego składzie znajduje się wiele substancji, które wspomagają pracę układu sercowo-naczyniowego i zapewniają jego prawidłowe funkcjonowanie. Składniki mineralne występujące w liściach tego warzywa odpowiadają za regulowanie ciśnienia tętniczego krwi, chroniąc przed chorobą nadciśnieniową. Związki obecne w jarmużu przyczyniają się również do obniżenia poziomu „złego” cholesterolu i wzmocnienia naczyń krwionośnych, a tym samym przeciwdziałają rozwojowi miażdżycy.
Wapń zawarty w jarmużu pomaga w zapobieganiu utracie masy kości, a także zapewnia zdrowy metabolizm oraz alkaliczne środowisko w organizmie. Ponieważ jarmuż posiada spore ilości tego pierwiastka, jest często wymieniany jako jeden z produktów szczególnie korzystnych dla zdrowia kości. Jest to bardzo ważne w przypadku osób, które unikają w swojej diecie mięsa oraz produktów nabiałowych. Szklanka surowego jarmużu posiada taką samą ilość wapnia jak szklanka mleka krowiego. Wiadomo również, że odpowiednia ilość witaminy K w pożywieniu zapewnia dobre zdrowie, poprawia wchłanianie wapnia, a także zmniejsza ilość wydalanego z moczem pierwiastka. Dlatego też, dieta bogata w oba te związki korzystnie wpływa na utrzymanie zdrowia układu kostnego i chroni przed osteoporozą.
Jarmuż chroni również przed chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. Działanie to jest związane z sulforafanem, który przyczynia się do niszczenia bakterii Helicobacter pylori wywołującej wrzody, a także zapalenie błony śluzowej żołądka. W jarmużu znajduje się również witamina K, której przypisuje się jej ochronę przed rozwojem raka wątroby, pęcherzyka żółciowego, okrężnicy, piersi oraz jajnika.
Jarmuż wypełniony jest kluczowymi dla zdrowia składnikami odżywczymi, dlatego jest najlepszym pokarmem w okresie prenatalnym. Uznawany jest za jedną z najlepszych żywności dla większości kobiet spodziewających się dziecka. Żelazo wspomaga tworzenie czerwonych krwinek w szpiku kostnym oraz transport tlenu w komórkach – pozwala to na uniknięcie niedokrwistości. W przypadku mam niespożywających produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym nabiału i jaj, ze względu na znaczącą ilość wapnia, witaminy C i żelaza stanowi uzupełnienie braków spowodowanych wykluczeniem mleka i jego przetworów z całodziennej racji pokarmowej. Kwas foliowy jest niezwykle istotny zarówno przed ciążą, jak i w trakcie jej trwania.
Wiele źródeł wskazuje, że zawarte w jarmużu składniki odżywcze mogą skutecznie wpływać na ogólne samopoczucie, a nawet wspomagać leczenie depresji. Skuteczność wpływu jarmużu na nasz nastrój potwierdzają coraz liczniejsze badania. Przede wszystkim poprawia on życie milionów pożytecznych mikroorganizmów, które żyją w naszym organizmie i zapewniają mu zdrowe funkcjonowanie. Dlaczego jarmuż poprawia nastrój? Właściwie, to jednym z powodów może być obecność niektórych fitochemikaliów, które wpływają na wytwarzanie karotenoidu. Związek ten dość niedawno na Uniwersytecie Harvarda powiązano z możliwością podnoszenia nastroju. Jarmuż jest również wypełniony kwasami tłuszczowymi omega-3, które mogą okazać się bardzo pomocne przy zwalczaniu objawów depresji. Również wpływać na to może kombinacja białka, żelaza, kwasu foliowego oraz witaminy B6, które aktywują wytwarzanie większej ilości serotoniny oraz dopaminy.