Pokrzywa- jak skorzystać z jej mocy

Pokrzywa, inaczej Urtica dioica L. jest byliną jednoroczną występującą niemal na całej kuli ziemskiej, z wyjątkiem krajów tropikalnych. Jest ona łatwo rozpoznawalna dzięki obecności parzących włosków na całej swojej powierzchni.

Surowce zielarskie pokrzywy -liście, ziele, korzeń z rozłogami oraz nasiona.

Do celów leczniczych wykorzystywane są liście, zbierane przed kwitnieniem (Urticae folium) oraz korzenie – wykopywane jesienią lub wczesną wiosną (Urticae radix), jak również całe ziele (Urticae herba). Surowcem, równie często stosowanym, jest sok uzyskiwany ze świeżych pędów.  Liście i ziele pokrzywy zbiera się w okresie od maja do września. Zbiera się tylko wierzchołki roślin przed okresem kwitnienia do długości maksymalnie 30 centymetrów. Można również zrywać liście ususzone lub po przewiędnięciu. Pędy należy zrywać ostrożnie za pomocą rękawic, by ustrzec się przed poparzeniami. Pokrzywa zawiera liczne włoski kłująco-parzące. Zawierają one drażniącą substancję znajdującą się w wakuoli, która powoduje powstawanie bolesnych bąbli. Płyn ten to mieszanina takich związków jak kwas mrówkowy, kwasy żywicze, acetylocholina, histamina, serotonina. Suszenie liści powinno się odbywać w zacienionym, przewiewnym pomieszczeniu. Liście powinny suszyć się będąc rozrzucone luźno. Zbyt gęsto rozłożony surowiec może się parzyć i brunatnieć. Korzeń i kłącze pokrzywy wykopuje się wczesną wiosną lub jesienią. Suszy się je w suchym, przewiewnym miejscu, w temperaturze nie przekraczającej 40 stopni C. Owoce uzyskuje się po okresie dojrzewania – w sierpniu i wrześniu.

Skład pokrzywy

Liście pokrzywy zwyczajnej są źródłem łatwo przyswajalnych minerałów takich jak wapń, fosfor (0,55%), żelazo (167 mg na 100 gramów suchej masy – 0,17%), siarka, potas (4,28%), sód, jod, krzem. Zawierają w składzie mnóstwo witaminy C, K, ryboflawiny. Spora zawartość chlorofilu (od 0,003 do 50 mg na 100 gramów suchej masy) i ksantofili (0,12 %) jest także dowodem na obecność dużych ilości beta karotenu, z którego produkowana jest witamina A. Oprócz tego surowiec jest bogactwem kwasów organicznych takich jak mrówkowy, octowy czy pantotenowy i nieorganicznych – krzemowy oraz protoporfiryn, garbników, fitosteroli, glikokinin. Olejek eteryczny zawarty w liściu – antofen występuje w śladowych ilościach.

Korzeń jako surowiec zielarski zawiera lektyny, aglutyniny, lignany, skopoletynę, kwasy organiczne takie jak glicerowy i glikolowy, lecytynę, woski i śluzy, polisacharydy i sterole, sporą zawartość soli mineralnych, między innymi krzemionkę, śladowe ilości monoterpenów, triterpenów, fenoli, tanin oraz kumaryn. Zarówno korzeń, jak i liście są źródłem bardzo ważnych dla procesów przyswajania enzymów pokarmowych. Ten unikalny skład rozmaitych związków chemicznych nadaje szczególne właściwości organoleptyczne, terapeutyczne a przede wszystkim właściwości lecznicze. Głównie wykorzystywane są liście tej rośliny. Można je spożywać bezpośrednio. Nadają się do wielu potraw z powodzeniem zastępując zielono listne warzywa jak na przykład szpinak, sałatę, kapustę czy jarmuż. Z surowca pozyskiwany jest także sok czy nalewki, a suszone liście mieli się w młynku pozyskując coś w rodzaju proszku. Proszek jest bardziej skoncentrowaną formą składników odżywczych niż świeży surowiec – głównie makroskładników (białko, tłuszcze, węglowodany).

Działanie i właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej

Właściwości lecznicze pokrzywy Ta niepozorna roślina, dzięki swym właściwościom pomoże nam dbać o zdrowie. Dodawana do potraw poprawi nasze trawienie i metabolizm. Związki zawarte w pokrzywie usprawniają pracę trzustki, wątroby oraz żołądka. Pomocna jest w leczeniu chorób układu moczowego, działając moczopędnie pomaga wydalać z organizmu substancje toksyczne, takie jak złogi kwasu moczowego. Przeciwdziała zatrzymywaniu płynów w organizmie. Stosowana często w leczeniu artretyzmu. Zaleca się stosowanie pokrzywy przy biegunkach i nieżytach jelit. Działa stymulująco na produkcję przeciwciał podczas infekcji. Podobnie jak preparaty żelaza ma działanie krwiotwórcze, co sprawdza się w leczeniu anemii i niedoborów składników mineralnych.

Pokrzywa na choroby układu moczowego

Po raz pierwszy korzenie pokrzywy zostały wykorzystane w leczeniu chorób układu moczowego w 1950 roku. Komisja Europejska zaleca stosowanie Urticae radix w leczeniu pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego (BPH). Podobnie ESCOP zaleca używanie pokrzywy w leczeniu zaburzeń oddawania moczu towarzyszącym BPH. W związku z działaniem moczopędnym znalazła zastosowanie w leczeniu obrzęków, kamicy nerkowej i chorób woreczka żółciowego. Ponadto wpływa na procesy trawienne oraz obniża temperaturę ciała. Napar z pokrzywy można stosować pomocniczo w przypadku cukrzycy, nieżytach żołądka, nieżytu śluzowo-błoniastego jelit, bólach głowy, chorobach płuc, trądziku oraz ogólnego osłabienia. Doustne stosowanie pokrzywy zaleca się jako środek wspomagający leczenie różnego rodzaju krwawień, m.in. krwawych wymiotów, krwinkomoczu, krwawienia macicznego oraz krwawienia z nosa.

Pokrzywa zwyczajna stosowana jest w łagodzeniu objawów łagodnego przerostu gruczołu krokowego (prostaty, stercza) (BPH) jako alternatywa dla leków syntetycznych. Przerost prostaty to głównie choroba mężczyzn powyżej 50. roku życia. Z wiekiem organizm mężczyzny zmniejsza produkcję męskich hormonów płciowych, co może powodować stopniowy rozrost gruczołu. Stwierdzono, że preparaty pochodzenia roślinnego przynoszą poprawę u około 60-80% chorych we wczesnych stadiach łagodnego rozrostu stercza. Potwierdzają to przeprowadzone badania kliniczne, gdzie stosowano pokrzywę zarówno w terapii skojarzonej, jak i monoterapii. Za wzrost masy gruczołu odpowiedzialne są takie enzymy jak: aromataza przekształcająca testosteron oraz jego prekursor (androstendion) w estradiol i reduktaza, która przekształca testosteron w dihydrotestosteron (DHT). Prawdopodobnie za łagodzenie objawów BPH odpowiedzialne są hydrofilowe części pokrzywy zawarte w korzeniu, a mianowicie lektyny i polisacharydy odpowiedzialne za hamowanie aktywności aromatazy. Ponadto obecny w wyciągu 3-β-sitosterol w postaci wolnej i glikozydowej, a także 7-α- i 7-β-hydroksysitosterol i ich glikozydy hamują działanie reduktazy dihydrotestosteronu.

Wiele przeprowadzonych badań dowiodło, że związki czynne zawarte w pokrzywie wpływają korzystnie na czynność układu moczowego. Preparaty podawane mężczyznom, u których stwierdzono przerost prostaty, ułatwiają oraz zmniejszają ból podczas oddawania moczu, jak również zmniejszają obrzęk. Jak podaje Nartowska dotychczas opublikowano jedno badanie kliniczne obejmujące osoby z niewydolnością sercowo-naczyniową, którym podawano sok z pokrzywy w ilości 15 ml trzy razy dziennie. Zaobserwowano wówczas wzrost poziomu diurezy o około 20% w stosunku do grupy kontrolnej. Podobnie Różański podaje, że wyciąg z korzenia pokrzywy wpływa na zwiększenie diurezy w stanach zapalnych układu moczowego, a także zmniejsza objętość zalegającego moczu w pęcherzu, jak i bolesność podczas jego oddawania. Jest to zgodne z wynikami uzyskanymi w innym badaniu, w którym wykazano, że wzrost diurezy u szczurów zależny jest od dawki podanego wyciągu. Wyciąg etanolowy z liści pokrzywy po podaniu dootrzewnowym zwiększał diurezę w istotnym stopniu w dawce 500 mg/kg. Przy podaniu per os nie obserwowano u zwierząt zwiększonego wydalania moczu.

Pokrzywa na cholesterol

Pokrzywa zwyczajna stosowana jest w celu zmniejszenia alergii, obniżenia poziomu cholesterolu, mocznika, chlorku sodu, redukcji stanów zapalnych, łagodzenia bólu, zahamowania wypadania włosów, rozszerzenia naczyń krwionośnych, obniżenia ciśnienia krwi. Poza tym pozytywnie wpływa ona na proces leczenia ran. Zawarte w liściach flawonoidy, a także lektyna w korzeniach, wykorzystywane są pomocniczo w celu pobudzenia układu odpornościowego w walce z toczniem.

Naukowcy zajmowali się wpływem spożywania ekstraktu z Urtica dioica na poziom lipidów we krwi szczurów. W eksperymencie wykorzystano jako marker apolipoproteinę B (apo B) będącą wskaźnikiem aterogenności, natomiast grupę badaną stanowiły szczury z dietą normalną i z dietą wysokotłuszczową. Po 30 dniach od momentu podawania ekstraktu wykonano analizę krwi, badając poziom lipidów oraz aktywność enzymów wątrobowych. Wyniki przeprowadzonych badań wykazały spadek poziomu cholesterolu oraz frakcji LDL, a także apo B w osoczu w grupie szczurów obciążonych dietą wysokotłuszczową w stosunku do grupy kontrolnej. Przy jednoczesnym podawaniu ekstraktu w ilości 150 mg/kg masy ciała nie odnotowano wzrostu enzymów wątrobowych.

Pokrzywa, a choroby reumatoidalne

Według danych Zakładu Epidemiologii Chorób Reumatycznych Instytutu Reumatologii w Warszawie niemal połowa osób dorosłych w kraju cierpi na bóle kręgosłupa, stawów biodrowych, kolan i ścięgien. W chorobach narządu ruchu dochodzi do odkładania się złogów moczowych w tkankach okołostawowych oraz wzrostu poziomu kwasu moczowego we krwi, a dzięki właściwościom saluretycznym pokrzywy możliwe jest wydalenie ich z organizmu. W medycynie ludowej od dawna znano i stosowano liście pokrzywy w celu łagodzenia bólu. Przeprowadzone jak dotąd badania kliniczne nad substancjami pochodzenia naturalnego potwierdzają ich działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Skuteczność tych leków jest na tyle wysoka, że umożliwia ona obniżenie dawek przeciwzapalnych leków niesteroidowych. W 1990 roku Randall i wsp. przeprowadzili pionierskie badania mające na celu potwierdzenie działania przeciwbólowego Urtica dioica. Badaniom poddano grupę 18 osób, u których zdiagnozowano stany zapalne stawów i kości, a także bóle dysku oraz bóle wywołane urazami mechanicznymi, tj. naciągnięcie i zapalenie ścięgien, „łokieć tenisisty”. Wyniki tych badań były zadowalające i świadczące o działaniu przeciwbólowym pokrzywy. W trakcie badania nie odnotowano poważniejszego działania niepożądanego z wyjątkiem przemijającej wysypki.

Pokrzywa w chorobach alergicznych

Układ odpornościowy reaguje na każdą obcą substancję w naszym organizmie, która pobudza odpowiedź układu immunologicznego. Ze względu na to, iż pokrzywa zwyczajna zawiera w swym składzie związki czynne działające podobnie do leków przeciwhistaminowych, stosowana jest często w chorobach alergicznych. W 1990 roku Mittman przeprowadził badania na grupie 98 ochotników, mające na celu ocenę potencjalnego działania liofilizowanego preparatu z Urtica dioica w łagodzeniu objawów alergicznego nieżytu nosa. Na podstawie zaobserwowanych reakcji przez pacjentów, jak również oceny lekarza, po tygodniu terapii zaobserwowano znaczne złagodzenie objawów w porównaniu z kontrolą. W nielicznych przypadkach odnotowano jednak, że wyciąg z pokrzywy spożywany w zwiększonych dawkach może powodować reakcje alergiczne. Reakcja alergiczna może wystąpić także podczas stosowania zewnętrznego, jednak zdarza się to bardzo rzadko.

Pokrzywa, a nowotwory i hormony

Prawdopodobnie fitoestrogeny stosowane przewlekle zmniejszają ryzyko niektórych chorób nowotworowych, m.in. raka piersi, jelita, prostaty oraz chorób sercowo-naczyniowych. Do tej pory zidentyfikowano wiele klas fitoestrogenów, m.in. lignany i izoflawony, a poszczególne ich klasy występują w mniejszych lub większych ilościach u większości roślin. Każdej z tych klas można przyporządkować rośliny, w których dany rodzaj fitoestrogenów występuje w szczególnie dużej ilości. W przypadku pokrzywy odnotowano wysoką zawartość lignanów w korzeniach. Udowodniono, że lignany i ich metabolity wchodzą w interakcje z proteinami wiążącymi hormony płciowe człowieka (19). SHGB jest przykładem białka biorącego udział w transporcie testosteronu. Około 98% tego hormonu występuje w formie związanej z białkami, natomiast u mężczyzn ok. 44-65% testosteronu wiąże się z SHGB, tworząc formę o małej aktywności biologicznej, ale o trwałym i specyficznym wiązaniu. Ich synteza zachodzi najczęściej w wątrobie, natomiast w mniejszych ilościach w gruczołach piersiowych i krokowym oraz endometrium. Dzięki obecności protein wiążących hormony płciowe dochodzi do wzrostu poziomu aktywnych (biodostępnych) hormonów, co wpływa na ograniczenie przerostu prostaty. W przypadku pokrzywy największą zdolność interakcji wykazuje (+)-neo-olivil, który zaliczany jest do lignanów.

Pokrzywa przy cukrzycy

Ekstrakty z pokrzywy wykazują właściwości, które mogą być wykorzystywane pomocniczo w leczeniu cukrzycy. Udowodnili to Samiee i Abolhasani, podając mieszaninę ekstraktów z sześciu roślin (Rosmarinus officinalis, Arctium lappa, Vaccinium myrtillus, Urtica dioica, Rosa canina i Citrullus colocynthis) szczurom, u których wywołano cukrzycę, podając dootrzewnowo streptozotocynę (STZ). Przed i po podaniu ekstraktu pobrano krew i oznaczono w niej poziom glukozy oraz insuliny. Badania krwi po zaaplikowaniu ekstraktu wykazały wzrost poziomu insuliny u szczurów z indukowaną cukrzycą już po 3 godz. od momentu podania mieszaniny ekstraktów oraz dalszy jej wzrost do 48 godzin.

Pokrzywa na skórę i włosy

Oprócz ziołolecznictwa ekstrakty z liści i korzeni pokrzywy od dawna stosowane są jako środki wzmacniające korzonki włosowe, a także zapobiegające łupieżowi oraz łojotokowi skóry. Dlatego często są składnikiem suplementów przeznaczonych do włosów i paznokci oraz kosmetyków do ich pielęgnacji. Wodne wyciągi z liści pokrzywy stosowane na skórę głowy:

– wywierają niewielkie działanie drażniące

– wpływają korzystnie na mieszki włosowe

– pobudzają wzrost włosów

– działają na gruczoły potowe i łojowe

– znajdują wykorzystanie w wielu preparatach kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji skóry głowy i włosów.